برای ریکاوری هاردی که مشکل هد یا برد دارد چکار باید بکنیم؟ – تعمیر هد و برد هارد

خرابی هارد بر اثر آسیب‌دیدگی قعطه‌ای از بخش مکانیکی هارد از جمله اسپیندل، پلاتر و هِد یک اتفاق بسیار رایجی است ( در اکثر موارد هِد است که آسیب می‌بیند) در این مقاله می‌خوایم شما بیشتر با این بخش های حیاتی هارد آشنا کنیم تا قبل از اینکه به‌دنبال راهکار باشیم و دست به کاری بزنیم، بتوانیم درک درستی از مشکلی که برای هاردمان بوجود آمده، داشته باشیم و تمامی سوالاتی که ممکنه در این مورد به ذهنتان بیایید را پاسخ دهیم. (اگر هم نبود یادتون نره در بخش کامنت ها سوالاتتون را بپرسید).

هِد هارد‌دیسک چیست و چه وظایفی دارد؟

هِد یکی از اصلی‌ترین قطعات داخلی هارد است که جنس آن از مس است و مانند تصویری که در پایین مشاهده می‌کنید در انتهای یک بازو نگهدارنده قرار دارد. وظیفه هِد خواندن و نوشتند اطلاعات بر روی پلاتر های هارد. البته فرایند خواندن و نوشتن هِد با کمک گرفتن از نیروی مغناطیسی که میان هد و پلاتر است صورت می‌گیرد و با اینکه فرایند از فاصله‌ی خیلی کمی اتفاق می‌افتد هیچ گونه تماسی  بین این دو رخ نمی‌دهد.

ساده‌تر بخوام توضیح بدهم باید هارد را به گرامافون تشبیه کنم با این فرق که هِد فرایند خواندن/ نوشتن و تبدیل سیگنال های الکتریکی تولید شده توسط میلیارد ها بخش مغناطیسی پلاتر بدونِ هیچ گونه تماسی با پلاتر بر خلاف گرامافون انجام می‌دهد. لازمه ذکر کنم که سرعت چرخش پلاتر و جابحایی هِد بسیار زیاده و کوچک‌ترین ضربه حین کار می‌تواند مرگبارباشد.

علائم خرابی هِد هارد کدامند؟

هِد هایی که دچار مشکل می‌شوند صرفا موجب عدم دسترسی به اطلاعات هارد را از شما نمی‌شوند، بلکه در بعضی از مواقع خرابی هِد طوری است که روی پلاتر خط می‌اندازد و این امر منجر به ازبین رفتن و غیر قابل ریکاوری شدن اطلاعات شود. پس اگر هاردتان شروع به ایجاد صدایی مانند: « خش خش، کلیک کلیک، بوق یا هر صدای عجیبی که از هارد تولید شود» پیشنهاد می‌کنیم هارد را خاموش کنید و به یک متخصص تعمیر و ریکاوری اطلاعات مراجعه نمایید.

همانطور که بالاتر اشاره کردم در هارددیسک‌ ها معمولا چند پلاتر روی هم قرار می‌گیرند و اطلاعات بالا و پایین پلاترها نوشته می‌شود پس به نسبت تعداد پلاترها، هارد دیسک باید ۲ برابر هد داشته باشد. بنابراین اگر یک هارد دیسک دارای سه پلاتر باشد شش هد خواندن و نوشتن وجود خواهد داشت.

وقتی که یکی از هدها خراب می‌شود یا می‌شکند دیگر نمی‌تواند اطلاعات روی پلاتر هارد دیسک را بخواند. هنگام خراب شدن هد شما ممکن است صدای غژغژ و کلیک کردن بشنوید. این بدان معنا نیست که همه هدهای شما به صورت همزمان خراب شده‌اند، ممکن است یکی از چند هد شما خراب شده باشد و بقیه سالم باشند.

از دلایلی که باعث خرابی هد هارد می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدت زمان زیادی از هارد استفاده شود
• برهم خوردن تعادل هد به علت تکان دادن هارد هنگام کار
• خراب شدن بازوی نگهدارنده هد به علت ضربه
• ساخت ضعیف به علت استفاده از قطعات ارزان
• نوسان جریان برق

مواردی که هارد دیسک به جراحی نیاز پیدا می‌کند:

• بدسکتور شدن هارد
• خراب شدن یا آسیب دیدگی فریم‌ویر
• آسیب دیدن پلاترهای هارد
• صدای کلیک کردن یا بوق زدن
• عدم شناسایی هارد توسط کامپیوتر
• گیر کردن سیلندر

وقتی هد آسیب می‌ببیند ممکن است یکی از سه سناریو‌ای که در ادامه برایتان توضیح می‌دهم، اتفاق بیافتد، لازم به ذکر است که در هر کدوم از این سه حالت هارد شما توسط سیستم کامپیوتر شناسایی نخواهد شد.

• هِد هارد ضعیف می‌شود:‌ 

  این حالت کمترین نوع آسیب هد هارد محسوب می‌شود، در این حالت شانس شما جهت ریکاوری اطلاعات هارد بیشتر است. متاسفانه برای اینکه ارزیابی کنید هد هاردتان ضعیف شده نیاز به تجهیزات مخصوص ریکاوری دارید.

• هِد هارد قفل می‌شود ( هدگیر): 

  این نوع از آسیب هد را در پارکینگ هارد گیر می‌اندازد و اجازه نمی‌دهد حرکت کند. علائم این آسیب هنگامی که هارد روشن می‌شود صدایی از هد تولید می‌شود( تلاش برای راه افتادن، صدای گیر کردن) و مجدد خاموش می‌شود.

• هد هارد تخریب می‌شود (هد اوت): 

  شدیدترین نوع آسیبی که می‌تواند هِد هارد ببیند تخریب شدن هد یا همان اوت شدن هد است، در این حالت نوک هد بطور کامل آسیب فیزیکی دیده و باعث خط خوردگی روی پلاتر می‌شود. علائم در این حالت صدای تق تق یا کلیک کردن از هارد هنگام روشن بودن به گوش می‌رسد.

در برخی موارد برای اینکه بتوانیم بازیابی اطلاعات موفقی داشته باشیم نیازه هِد هارد را جراحی کنیم. جراحی هارد دیسک شامل کارهایی همچون تعویض هِد، تعویض پلاتر و… است. که با استفاده ابزارآلات مخصوص و در یک اتاق تمیز (کلین روم)  توسط فردی متخصص، هارد کاملا باز می‌شود و هِد یا پلاتر تعویض می‌گردد. استفاده از ابزارها و دستگاه‌های حرفه‌ای به موفقیت بازیابی اطلاعات هارد کمک خواهد کرد. اما در نظر داشته باشید جراحی هِد هیچ‌وقت صد درصدی نیست.

جراحی هِد هارد کار بسیار حساس و به دقت خیلی زیادی احتیاج دارد بنابراین فردی که جراحی هارد دیسک را انجام می‌دهد باید تجربه زیاد و دقت بالایی داشته باشد. پروسه جراحی هارد  تنها به هارد های اینترنال محدود نمی‌شود بلکه شامل هاردهای اکسترنال جدید و قدیمی که دارای برندهای مختلفی ازجمله سیگیت، توشیبا، هیتاچی، فوجیتسو، سامسونگ، وسترن دیجیتال و… نیز می‌شود.

مراحل جراحی هارد چطور صورت می‌گیرد؟

اصول هر جراحی اطلاعات  به این شکل است که ابتدا یک بررسی دقیق و تخصصی به کمک سخت‌افزار های لازم صورت بگیرد تا میزان آسیب دیدگی مشخص شود ( وضعیت هِد ها و پلاتر چک می‌شود) تا تعیین کنیم کدام بخش ها قابلیت تعمیر دارند یا نیاز به تعویض و جراحی دارند. تمام این فاکتور هایی که خدمتتان عرض می‌کنم تعیین کننده قیمت ریکاوری اطلاعات است.

البته در همین حین که میزان آسیب‌دیدگی تعیین میشود مرکز ریکاوری اطلاعات باید یک هارد مشابهی را برای این که بتواند قطعه هارد خراب را با آن جایگزین کند، پیدا کند. بعد از این که موارد قبل انجام شد سپس باید هارد خراب را در کلین‌روم باز کنند و با استفاده از ابزارالات تخصصی و همچنین دقت بالا قطعه خراب را بردارید و قطعه‌‌ی هارد مشابه را جایگزین کرد.

پس از اتمام جراحی هارد، باید هارد را به دستگاه (PC300 یا  MRT ) وصل کنند تا عکس‌العمل هارد نسبت به هد یا اسپیندل جدید را چک کنند، زیرا ممکن است مانند یک عمل پیوند عضو نتواند با قطعه جدید بخوبی تطبیق پیدا کند و آن را پس بزند. در این صورت نمی‌توان اطلاعات را ریکاوری کرد. اما اگر هارد نسبت به قطعه‌ی جدید عکس‌العمل خوبی بدهد، می‌توان بر استخراج و ریکاوری اطلاعات با احتیاط زیاد اقدام نمود.

ما در ایران هارد تنها زمانی که جراحی موفقیت‌آمیز باشد از شما هزینه دریافت می‌کنیم. هزینه جراحی هارد عمدتا از دو بخش هارد مشابه و حق‌الزحمه جراحی تشکیل شده است. هارد مشابه از آنجایی که بستگی به مدل هارد دارد متغییر خواهد بود، اما حق‌الزمه نرخ ثابتی ( ۶۰۰ هزار تومن در سال ۹۸) دارد.

تعمیر و ریکاوری هِد هارد آسیب دیده

هارد هایی که هِد آنها آسیب دیده باشند با توجه به سناریو هایی که در بالا به آن اشاره کردیم نیاز به تجهیزات از جمله کلین‌روم، دستگاه MRT و ابزارالات مخصوص ریکاوری دارید، البته از همه اینا مهمتر تجربه‌‌ی بالایی هم نیاز دارد زیرا مورد با مورد فرق می‌کند و قلق های خاص خودش را دارد.

بطور مثال: برای هارد هایی که مشکل هد ضعیف دارند با استفاده از سخت‌افزار های مخصوص بازیابی اطلاعات دیتکت گرفته می‌شود و به آهستگی فایل های موجود در آن را ریکاوری می‌شود و سپس به هارد بانک دیگری منتقل می‌شود ( کلا هارد هایی که به مشکل هِد برمی‌خورند قابلیت تعمیر برای استفاده مجدد ندارند).

هارد هایی که هد آنها گیر کرده باشد ابتدا برای بررسی مقدار آسیب دیدگی هد باید بطور کامل در کلین‌روم از قاب باز شود. اگر مقدار آسیب دیدگی هد بیش از حد نباشد امکان بازیابی اطلاعات با همان هد امکان پذیر است و صرفا باید پروسه آزادسازی هد صورت بگیرد و سپس با سخت‌افزار های مخصوص ریکاوری اطلاعات آن را استخراج کرد.

در حادترین حالت، یعنی وقتی هدِ هارد تخریب شده باشد، هارد باید ابتدا پروسه جراحی هارد را طی کند تا بتوان اطلاعات هارد را استخراج و ریکاوری کرد. برای پروسه جراحی نیاز به یک هد سالم و سازگار با هارد نیاز است( هد مشابه = دارای یک مدل یکسان ) تا با هِدی که آسیب دیده تعویض شود همان‌طور که قبلا هم گفتیم حتما حتما باید تمام این مراحل در کلین روم انجام شود.

 

خرابی پلاترهای هارد دیسک چیست و چرا بسیار خطرناک است؟

در پلاترهای هارد دیسک، اطلاعات شما ذخیره می‌شود بنابراین خرابی دائمی پلاترها به معنای ازدست‌رفتن دائمی اطلاعات است. هیچ تکنولوژی بازیابی اطلاعاتی نمی‌تواند اطلاعات و داده‌های ازدست‌رفته شما را ریکاوری کند (اگرچه فناوری‌هایی برای خواندن اطلاعات اطراف مناطق آسیب دیده وجود دارد).

شایع ترین علت آسیب‌دیدگی پلاتر خرابی هد هارد است. هدهای خواندن/نوشتن هارد، نزدیک پلاترها کار می‌کنند اما روی پلاترها قرار نمی‌گیرند. هدها نباید پلاترها را لمس کنند. اگر هد نواحی روی پلاترها را لمس کند می‌تواند روی مواد مغناطیسی سطح پلاتر خش ایجاد کند.

اگر هد، جابجایی کافی نداشته باشد یا هد خراب در یک مکان خاص قرار بگیرد می‌تواند باعث تماس هد با پلاتر شود. با میلیون‌ها چرخش (البته اگر می‌چرخد) یک خوردگی دایره‌ای بسیار عمیق مانند رودخانه ایجاد می‌شود.

این پلاتر تقریبا از بین رفته است و همه جای آن گرد و غبار است

در تصویر پایین هارد دیسکی را مشاهده می‌کنید که دارای پلاترهای پلاستیکی یا شیشه‌ای است و چون برای چند ساعت در حالت خراب کار کرده‌ است تمام اطلاعاتش را از دست داده. مواد مغناطیسی کاملا ازبین رفته‌اند و پلاترها شفاف شده‌اند. برای نشان دادن میزان خرابی، ما یک تکه کاغذ را زیر پلاترها قرار داده‌ایم.

چگونه اطلاعات را از پلاترهای خراب هارد دیسک بازیابی کنیم؟

اگر مواد مغناطیسی ازبین‌رفته باشند اطلاعات هم ازبین می‌روند. متاسفانه هیچ راه‌حلی وجود ندارد(اگر وجود داشت ما اولین کسی هستیم که از آن باخبر می‌شویم). با این‌حال اخبار خوبی وجود دارد: اکثر هارد دیسک‌ها به این شدت آسیب نمی‌بینند. همیشه هدها با نواحی ذخیره‌سازی اطلاعات تماس ندارند.

اولین کاری که شما باید انجام دهید این است که با مشاهده اولین علائم آسیب‌دیدگی، هارد خود را خاموش کنید. منظورمان این است که به هارد اجازه چرخش ندهید تا آسیب‌دیدگی شدیدتری ایجاد نشود. اگر فایل‌های مهمی روی هارد دارید از ریسک‌های غیرضروری اجتناب کنید.

 

چه زمانی باید برد هارد تعویض شود

برد هارد دیسک (PCB) چیست؟و چه کاری انجام می‌دهد؟

برد هارد دیسک یا PCB اجازه می‌دهد تا برق بین اجزای مختلف هارد دیسک عبور کند و هارد دیسک کار کند. اگر تا به حال شما یک هارد دیسک را بررسی کرده باشید ممکن است PCB را به عنوان یک برد آبی یا سبزی که در پایین دستگاه دیده باشید.

روی PCB تراشه‌های مختلفی وجود دارد که شامل یک firmware با تعداد خاصی از ویژگی‌ها (از جمله ولتاژ کویل صوتی، سرعت اسپیندل، رابطه HHR و اطلاعات دیگر) است. این اطلاعات برای عملیات هارد حیاتی است.

به عبارت ساده‌تر برد یا PCB به هارد دیسک می‌گوید که چگونه کار کند. برد سیگنال‌های کامپیوتر را پردازش و اجازه می‌دهد هارد اطلاعات خروجی را به واحد پردازش مرکزی (CPU) بفرستد. با این حال برد فضای ذخیره‌سازی اولیه برای ذخیره اطلاعات را ندارد و دارای هیچ اجزای مکانیکی نیست.

مشکلات رایجی که بر برد هارد دیسک تاثیر می‌گذارد:

PCB هارد دیسک نسبتا انعطاف‌پذیر است. خبر بد اینکه برد یک هارد دیسک می‌تواند در طول عملیات عادی آسیب ببیند.  خبر خوب اینکه ممکن است با تعمیر یا تعویض برد، مشکل هارد برطرف شود. در ادامه به بعضی از دلایل رایج که موجب خرابی برد هارد دیسک می‌شود پرداخته‌ایم:

• گرمای شدید : داخل یک کامپیوتر می‌تواند خیلی گرم شود به ویژه اگر کاربر اقدامات احتیاطی را برای تهویه مناسب انجام نداده باشد، می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد برد شود.
• آسیب‌های ناشی از دست زدن : تخلیه الکترواستاتیک می‌تواند به طور دائمی به قطعات الکترونیکی آسیب برساند. همیشه قبل از دست زدن به هارد دیسک الکتریسته بدن خود را تخلیه کنید.
• آسیب‌های ناشی از خرابی منبع تغذیه : یک پاور کامپیوتر می‌تواند سطوح نامتناقضی از برق را از طریق مادربرد و اجزا ارسال کند و موجب خرابی و آسیب شود. منبع تغذیه‌ای که کیفیت بالایی دارند برای سرمایه گذاری مناسب هستند.
• آسیب ناشی از جریان برق : ما پشنهاد می‌کنیم که هر کامپیوتر را به یک منبع برق بدون وقفه (UPS) وصل کنید تا جریان برق موجب خرابی برد هارد دیسک نشود. جریان برق می‌تواند بر سایر اجزای کامپیوتر تاثیر بگذارد بنابراین UPS یک ابزار ضروری برای محافظت است.
• مشکلات مربوط به کارخانه : در حالی که این مشکل نادر است اما برخی بردها دارای مشکلات تولیدی هستند که باعث می‌شود اجزا خراب شوند. این مشکل ممکن است حتی وقتی هارد در یک محیط منطقی کنترل شده کار می‌کند اتفاق بیافتد.

نشانه‌های خرابی PCB:

خرابی PCB غالبا می‌تواند باعث توقف کامل عملکرد شود. اما همیشه هم به این صورت نیست. ممکن است به نظر برسد هارد به طور عادی شروع به کار می‌کند، شما ممکن است صدای چرخش پلاترها که به سرعت می‌چرخند را بشنوید و هارد ممکن است هیچ صدای غیرعادی ایجاد نکند.

اگر هارد شما یک درایو بوت باشد ممکن است قادر به لود سیستم عامل‌تان نباشید. اما اگر هارد درایو بوت نیست ممکن است قادر به دسترسی به هیچکدام از فایل‌ها و یا پوشه‌هایتان نباشید. ممکن است صدای کلیک یا صدای غژغژ بشنوید.

نشانه‌های خرابی PCB ثابت نیستند و مقدار زیادی از مشکلات دیگر مانند خرابی هد نوشتن/خواندن را پوشش می‌دهد. به همین دلیل شما هرگز نباید با هارد دیسکی که دارای نشانه‌های خرابی است کار کنید مخصوصا اگر از اطلاعاتتان بکاپ نداشته باشید. 

آیا می‌توانم برد هارد دیسک خودم را عوض کنم؟

یک تصور غلط و البته رایجی که وجود دارد این است که PCB مدل‌های مختلف هارد قابل تعویض هستند(مثلا هارد Hitachi Travelstar دارای بردهای مدار ثابت هستند). در حالی که این مورد در هاردهای اولیه صادق است اما در هاردهای امروزی از میکروکد مخصوص هارد دیسک درایو استفاده می‌شود و قابلیت اطمینان عالی، سرعت خواندن/نوشتن سریع و عملکرد بهتر هاردهایی که ظرفیت بالایی دارند را اجازه می‌دهد.

با این حال این مورد باعث می‌شود که تعویض برد هارد دیسک توسط کاربران امکان پذیر نباشد. حتی اگر شما سعی کنید تراشه firmware  اصلی هارد خود را با یک تراشه جدید عوض کنید، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کنید که باعث از بین رفتن دائمی اطلاعات شما می‌شود.

مهندسان ایران هارد می‌توانند با استفاده از تجهیزات پیشرفته میکروکد را بازیابی، دوباره نویسی و کپی کنند. در تمام مدت ما اقدامات احتیاطی زیادی را برای حفاظت از هارد شما انجام می‌دهیم و آزمایشگاه ما مجهز به ابزارهای بازیابی میکروکد و تعمیر هارد می‌باشد.

 

 چرا کلین روم برای جراحی هارد و بازیابی اطلاعات آن مهم است؟

کلین روم یا اتاق تمیز، فضایی است که سطح کنترل شده بسیار پایین از ذرات معلق از جمله گرد و غبار در هواست. و با مقیاس تعداد ذرات موجود در یک متر مکعب اندازه گیری می شود. برای مثال  در یک محیط شهری معمولی ۳۵۰۰۰۰۰ ذره در هر متر مکعب وجود دارد به این معن که در رنج ۰.۵ میکرومتری و بزرگتر قرار می‌گیرد، در حالی که یک کلین روم ISO-1 در هر متر مکعب تنها ۱۲ ذره وجود دارد و در رنج ۰.۳ میکرومتری و کوچکتر قرار می گیرد.

وقتی که یک هارددیسک در خارج از محیط کلین روم باز می شود پلاترها و هد هارد به گرد و غبار و سایر ذرات موجود در هوا آلوده می شود. وقتی هارد روشن است، هدهای مغناطیسی با سرعت فوق‌العاده‌ بالایی روی پلاترها حرکت می کنند البته هد حدود ۳ نانومتر بالاتر از از سطح پلاتر است، بنابراین در صورتی که ذرات گرد و غبار روی هد و پلاتر بنشیند هد روی سطح پلاتر گیر می کند و می تواند آسیب های جدی به هارد وارد کند به طوری که بازیابی اطلاعات از  هارد بسیار پیچیده و گاهی اوقات غیر ممکن می شود.

در مرکز بازیابی اطلاعات ایران‌هارد برای تعمیر خرابی های سخت افزاری هارد  از آزمایشگاه های کلاس ۱۰۰ که دارای گواهینامه ISo-5 هستند استفاده می کنیم. استانداردهای کلاس ۱۰۰ اجازه می دهد که در هر فوت مکعب کمتر از ۱۰۰ ذره وجود داشته باشد و هر گونه آلودگی احتمالی را از بین می برد.

مزایا داشتن کلین روم هنگام تعمیر هارد

سیستم های فیلترکننده HEPA می توانند ۹۹.۹۹۹ درصد از آلودگی ها را از بین ببرند.

گواهینامه کلاس ۱۰۰ یا کلاس ۵ ISO از محصولات شما محافظت می کند.

سیستم های فیلتر کننده HEPA کوچک با فریم های آلومنیومی می باشد.

سطح کاری استیل ضد زنگ است که برای راحتی اپراتور لبه های قسمت جلوی سطح کاری به حالت گرد درآمده است.

مانیتورها دارای صفحه نمایش های LED در پنل جلویی هستند تا میزان دقت عملکرد اپراتور را بالا ببرد.

کنترلر سرعت دمنده در داخل پنل الکتیریکی واقع شده است.

موتور چرخنده اکسترنال دارای طراحی بهره وری انرژی است که باعث توزیع جریان هوای ۳۶۰ درجه ای و جریان هوای بهینه و یکنواخت می شود.

بعد تعویض هِد نوبت به دیتکت گرفتن از هارد و سپس با استفاده از سخت‌افزار های ریکاوری، اطلاعاتی که سالم مانده و قابل ریکاوری است را استخراج کرد. لازم به ذکر است که میزان موفقیت پروسه جراحی ۱۰۰٪ نیست.

سخن آخر

اگر خدایی ناکرده شما با یک کدوم از این سناریو ها برخورد کردید و هاردتان بنا به ضربه، نوسان برق یا عدم استفاده طولانی دیتکت نشد یا صدا هایی مانند تق تق و… از خودش تولید می‌کرد، چنانچه اطلاعات ارزشمندی داخل آن داشتید سعی نکنید با روش‌های مختلفی که در اینترنت یافت می‌شود دست به تعمیر یا بازیابی اطلاعاتتان بزنید زیرا هر اقدامی که بر روی هاردتان بدون ابزارالات و تجهیزات متناسب آن انجام دهید تنها چیزی را بهبود نمی‌بخشد بلکه ممکنه شرایط را وخیم‌تر کند یا حتی هارد را به مرحله‌ای برسانید که دیگر هیچ راهی برای دستیابی به اطلاعات نباشد.

پیشنهاد ما این است که دستگاه‌تان را نزد یک متخصص یا مرکز معتبر ریکاوری اطلاعات ببرید تا تشخیصی دقیق از وضعیت هاردتان به شما بدهد.